Liburuzain, Artxibozain eta, orokorrean, dokumentazioarekin zerikusia duten ogibideak xarmagarriak suertatzen ohi dira. Hau da, lan horietan murgilduta ez dagoen jendeari gure ofizioa balore handikoa iruditzen zaio. Askotan, baita interesgarria ere. Alegia, esparru honek badu nolabaiteko prestigio soziala eta, egunero gurekin harremanetan izaten ditugun erabiltzaileak esker onekoak dira.
Alabaina, sozialki aitortzen den prestigio horrek oso bestelako errealitatea ezkutatzen du: lanbide hauen merkatu balio eskasa. Izan ere, lana erabat merkantilizatu egin da. Horrek, egun, gure lanbidean aritzeak hala moduzko prezioa izatea ekarri du. Ondorioz, esparru honetako kontratazioetan eskakizun profesionalak nahiz lan baldintzak hutsaren hurren bihurtu dira. Badirudi inoren erantzukizunik gabe gertatu dela gainera: ez kontratazioaz arduratzen diren erakunde publikoen aldetik, ez eta egoeraz baliatzen diren enpresen aldetik ere, lana galtzeko beldurrez dabiltzanak ez aipatzearren.
Ondorioz, gure lanen erabateko desregulazioa dugu aurrean: intrusismoa, formazio eskasa, eskaintza baldarrak…
Egoera hori aldatzeko asmoz, Gipuzkoako hainbat enpresa batu egin gara, baita eta enpresa-buruen elkartea sortu ere: GALDE, Gipuzkoako Artxibozain, Liburuzain eta Dokumentazio-guneen Enpresaburuen elkartea, hain zuzen ere. Agiri, Lazkaoko Beneditarren Fundazioa eta Ereiten dira elkartea sortu dutenak elkarrekin. Gure esparru profesionalean aritzen garenon gehiengoa biltzen da bertan, baina esan gabe doa ez dela elkarte itxia eta kide gehiago onartzeko prest dago.
Elkartearen helburuen artean da arestian deskribatutako egoera zuzentzea. Horretarako biderik eraginkorrena Gipuzkoa mailako lan hitzarmen bat sortzea dela deritzogu eta honetan ahaleginduko gara batik bat. Hasiberria den elkarte batentzat ez da erronka makala. Enpresa-buruak garen heinean, gure esparruan lan duina eta profesionala aldarrikatu nahi dugu. Administrazio publikotik kanpo aritzen garen profesionalok egoera berbideratzeko esku hartzerik ez badugu, lanpostuen baldintzak gero eta kaskarragoak izango dira, profesionaltasuna gutxitu egingo da eta lanaren kalitate maila jeitsi. Laburbilduz, gure parte hartzerik ezean, zerbitzu publikoa sendotu beharrean, horrek erabat ahulduta bukatuko duela sinetsita gaude.
Azken hilabeteotan hainbat kontsulta jaso ditugu bulegoan. Aurten ere gehienak lanpostuetan eskatzen den profil profesionalari buruzko kontsultak izan dira, besteak beste, oposaketetan lanbideari dagokion lizentziatura aurrez titulazio moduan aurkeztu bada, gero merituetan ezin aurkezteak zenbait bazkiderengan sortu duen haserrea eta ezinegona jaso dugu.
Horrez gain, lan-poltsa batean izandako arazoak gora-behera, Euskadiko Liburuzainen Foro bat sortzeko proposamena luzatu duen bazkidearen mezua ere jaso dugu aurten, baita artxibo-programa gaurkotu baten gomendio-eske idatzi digun bazkidearena ere.
Posta elektronikoz eta telefonoz iritsi zaizkigu denak. Iaz bezala, pandemia garaiak eraginda, ziurrenik, aurrez aurreko kontsultarik ez dugu izan. Hala ere, bulegoa zabalik dugu modu birtualean nahiz fisikoan. hala ere, aurrez aurreko hitzorduak telefonoz edo emailez eskatuta emango dira, soilik:
Dakizuenez, ALDEE 1990ean sortu zen. Une horretatik aurrera, gure jarduera profesionala garatzen ari garen ingurunean etengabeko eraldaketa ikusi dugu. 30 urte daramatzagu eraldaketa horiek aztertzen eta behar berriak identifikatzen, helburu estrategikoak zehazteko, jarduera-ildoak egokitzeko eta gure profilak birbideratzeko. Azken batean, 30 urte eboluzionatzen gure elkartekideentzat eta gizartearentzat baliagarriak izaten jarraitzeko. Gure kezka nagusietako bat lanbidearen defentsa da.
Euskadiko GLAM (1) erakunde gehienak administrazio publikoen mende daude, eta, beraz, haiek dira (batez ere tokikoak) sektoreko kontratatzaile handienak. “Jabe” gisa, eskaintzen dugun zerbitzuaren lan-baldintzak eta kalitatea zehazten dituzten kontratazio-betekizunak ezartzen dituzte. Administrazio horiek nola eraldatzen ari diren eta etorkizuneko erronkei nola aurre egiten dieten ulertzea (gastuak, inbertsioak, azpiegiturak berritzea, belaunaldi-erreleboak) oso lagungarria da gure interesak defendatzeko. Eta, zalantzarik gabe, erronka horietako bat finantzaketa da (eskaintzen dituzten zerbitzuak diru-sarrerak baino gehiago handitzen dira), bai eta haien egoera ekonomikoa arintzeko kudeaketa-ereduak bilatzea ere.
Badakigu artxibo, dokumentazio-zentro eta liburutegietan gasturik handiena langileena dela2 , baina ez dugu gastu horren baldintzatzaileen eta inplikazioen ikuspegi orokorrik: zenbat profesional ari gara lanean glam sektorean? Zenbat egiten dugu administrazioko liburutegi eta artxiboetan?, zein profil eskatzen dira, zein hitzarmen aplikatzen dira?, lan-harremana zuzena da edo enpresen bidez administraziorako ere lan egiten da?; horiek eginez gero ( Enpresa horien izaera da, publikoak dira, partzialki publikoak, pribatuak?
“Espainiako liburutegi publikoak zenbakitan” izeneko azken txosten ofizialaren arabera3, 2018an Euskadin 197 administrazio-unitate4 (30 Araba, 91 Bizkaia, 76 Gipuzkoa) eta 267 liburutegi publiko (42 Araba, 131 Bizkaia, 94 Gipuzkoa) zeuden. % 41 (110) profesional bakar batek kudeatzen ditu.
Eusko Jaurlaritzak emandako datuen arabera5 Euskadiko 251 udalerrietan 301 liburutegi publiko daude; Liburutegi Zerbitzuaren webgunean honako hau jakinarazten da: “Euskal Autonomia Erkidegoko hiru lurralde historikoetako 200 udalerritako 286 liburutegiren funtsak eskura daitezke”6.
Estatistiketan jasotako adierazle klasikoak – INE7, Kultura eta Kirol Ministerioa8 – garrantzitsuak dira, baina ez digute erantzuten kudeaketa-ereduei, kontratazio-politikari, eskatutako profilei edo aplikatutako lan-hitzarmenei buruz. Eta informazio hori gabe, ezin ditugu lanbidearen defentsarako ildo estrategikoak ezarri.
Gure ekimena: EIPSko langileen egoera ezagutzeko formularioa
Otsailean, Euskadiko Irakurketa Publikoko Sareko momentuko “ikuspegia” osatzeko asmoz, liburutegi publikoetako profesional guztiengana jo genuen, inkesta baten bidez beren liburutegien kudeaketari (administrazioa, enpresa publikoa, enpresa pribatua) eta haien lan-baldintzei (kategoria, soldata-maila, lan-hitzarmena, lanaldia) buruzko informazioa jasotzeko. Gure ustez, bildutako informazioari esker, gure lurraldeko liburutegien eta profesionalen egoerari buruzko ikuspegia hobetu ahal izango da, eta lanbidea defendatzeko politika artikulatu ahal izango dugu.
Txosten honetan datuak baloraziorik egin gabe eskaintzera mugatuko gara.
INKESTA-METODOA
INKESTA
ALDEEk egindako galdetegia Googlen
BANAKETA
ALDEEko bazkideei posta elektronikoz banatutako inkestaren esteka eta Udalbid banaketa-zerrenda (euskal liburutegi publikoetako irakasleen banaketa-zerrenda). Liburutegi Zerbitzuari laguntza eskatu zitzaion irakurketa-sareko liburutegien artean zabaltzeko.
Profesionalen % 29 (171 profesionalek erantzun dute galdetegia, % 28k 604 pertsonatik; % 34k “beste langile batzuk” kontzeptua baztertzen badugu).
127 liburutegiri buruzko erantzuna jaso dugu (liburutegien % 40).
EMAITZEN AZALPENA
Euskadin 251 udalerri daude, eta horietatik 203k liburutegi-zerbitzua dute. 301 liburutegi publiko daude.
171 profesionalek parte hartu dute, eta 97 udalerritako ( % 48) 127 ( % 42) liburutegiri buruzko informazioa eman dute .
127 liburutegi: 102 administrazioak kudeatzen ditu ( % 80), 6 enpresa publikoak ( % 5) eta 19 enpresa pribatuak ( % 15).
Galdetutako profesionalen 106 ( % 62) lanaldi osoan ari dira; 13 ( % 8) ez dira lanaldiaren % 50era iristen.
Inkestatuen % 43 (74 profesional) C1 taldekoak dira. 3 inkestatu ( % 1,8) A1ekoak dira.
Hitzarmen nagusia Udalhitz (70) da, % 35ek (60) ez daki zein den bere hitzarmena.
141 inkesta administrazio publikoak kudeatutako liburutegietatik datoz. 96 lanaldi osokoak dira, 36 lanaldi erdikoak edo gehiagokoak, eta 9 lanaldi laburragokoak.
25 inkesta enpresa pribatuek kudeatutako liburutegietatik datoz. Hainbat hitzarmen, kategoria eta jardunaldi daude. 12 ( % 30) pertsona bakarreko liburutegiak dira.
5 inkesta enpresa publikoek kudeatutako liburutegietatik datoz (Euskadin mota horretako 20 liburutegi publiko daude). Inkestatutako 4 enpresa publiko horietako langileak dira, eta tokiko administrazioaren lan-hitzarmena aplikatzen zaie; 1ek enpresa pribatuarentzat lan egiten du, baina liburutegia enpresa publikoak kudeatzen du, eta toki-administrazioarena ez den beste hitzarmen bat aplikatzen zaie. Denek lanaldi osoan egiten dute lan.
64 profesionalek bakarka egiten dute lan liburutegian, % 39k lanaldi osoan. Pertsona bakarreko liburutegien % 19 enpresa pribatuek kudeatzen dituzte.
Infografia honetan daturik garrantzitsuenak nabarmenduko ditugu.
106 profesionalek ( % 62) lanaldi osoan lan egiten dute.
13 profesional ( % 8) ez dira iristen lanaldiaren % 50era.
Kategoria
Talde ugariena (74 profesional) C1 taldekoa da ( % 43, 74); 3 inkestatu (% 1,8) baino ez dira A1 taldekoak.
Profesionalak eskatutako titulazioarekin bat datorren taldean sailkatzen dira. Hauek dira erabilitako kategoriak:
A1. Artxibo, liburutegi eta museoetako fakultatiboak. Barne hartzen ditu Meces-eko 3. edo 4. mailako titulua eskatzen duten plazak (Goi Mailako Hezkuntzako Kualifikazioen Espainiako Esparrua) 10
A2. Artxibo, liburutegi eta museoetako laguntzaileen kidegoko funtzionarioak, Meceseko 2. mailako titulua duten beste plaza batzuekin batera.
C1. Liburutegietako laguntzaileak. Batxilergoko edo erdi-mailako Lanbide Heziketako titulua edo LHko, goi-mailako batxilergoko, LH2ko edo baliokideko teknikaria behar dute.
C2. Laguntzako langileak. DBHko graduatu-titulua, eskola-graduatua, LH1 edo baliokidea behar dute.
% 43 (74) C1 taldekoa da; % 1,8, A1ekoa.
Lan hitzarmena – Convenio colectivo
Hitzarmen kolektiboarena atal konplexua da, heterogeneoa; askotan administrazio autonomiko edo lokal bakoitzean ezartzen dira, enpresa bakoitzean, eta izen eta egoera desberdinak sortzen dituzte, batez ere udalerrietan..
Inkestak 127 liburutegiren informazioa jasotzen du (Euskadiko liburutegi publikoen % 42): 102 administrazioak kudeatzen ditu ( % 80), 6 enpresa publikoak ( % 5) eta 19 enpresa pribatuak ( % 15).
98 lanaldi osokoak dira, 36 lanaldi erdikoak edo gehiagokoak, eta 9 lanaldi laburragokoak.
Hitzarmen nagusia Udalhitz da (71), 16 beste mota batzuetakoak dira eta 56 pertsonak ez dute erantzun.
Empresa publikoa
7 inkesta enpresa publikoek kudeatutako liburutegietatik datoz. Inkestatutako 4 enpresa publiko horietako langileak dira, eta tokiko administrazioaren lan-hitzarmena aplikatzen zaie; beste 3 enpresa pribatuentzat lan egiten dute, baina enpresa publikoak kudeatutako liburutegietan, eta toki-administrazioarena ez den beste hitzarmen bat aplikatzen zaie (kasu honetan, Bizkaiko esku-hartze sozialarena). Denek lanaldi osoan egiten dute lan.
Empresa privada
25 inkesta enpresa pribatuek kudeatutako liburutegietatik datoz
11 ( % 44) pertsona bakarreko liburutegietako profesionalenak dira
Hainbat hitzarmen, kategoria eta jardunaldi daude
LAGUN BAKARREKO LIBURUTEGIAK BIBLIOTECAS UNIPERSONALES
64 profesionalek (inkestatuen % 37) pertsona bakarreko liburutegietan lan egiten dute. Informazioa eman duten 97 liburutegien % 66 dira.
GLAM 1990ean ez zegoen akronimoa da, baina oso ondo definitzen gaitu. Oraintsukoa dirudien arren, Australian Society of Archivist1 erakundeak jada erabili zuen Adelaidan egin zuen 2003ko hitzaldi orokorrean, hain zuzen ere “glam: Galleries, Libraries, Archives & Museums” izenburupean. http://www.ub.edu/blokdebid/es/content/bibliotecas-archivos-y-museos-reyes-del-glam [2020/11/27an ikusita]. [↩]
Adibidez, Euskadiko liburutegi publikoetan % 70 da (https://datawrapper.dwcdn.net/rza71/5 /), Espainian % 64 https://www.ine.es/up/3HaBgENp [↩]
Autonomia-erkidegoek eta Kultura eta Kirol Ministerioak ISO 2789 Information and documentation: International library statistics arauaren arabera egindako estatistika http://www.cultura.gob.es/alziraweb/alziraweb.cmd? Command = GetMapa & id = 1 [kontsulta-data: 2020/11/26] [↩]
“Biblioteca públicas españoles en cifras”: País vasco. http://www.cultura.gob.es/alziraweb/alziraweb.cmd? Command = GetMapa & id = 2 & Cagrupar = ca & codigo = 16 & ejercicio = 2018. [Kontsulta-data: 2020/11/26]
Open Data Euskadi. https://opendata.euskadi.eus/catalogo/-/bibliotecas-publicas-de-euskadi/[kontsulta: 2020/11/26] [↩]
Eusko Jaurlaritzaren liburutegi-zerbitzua. Liburutegien mapa eta zerrenda. https://www.euskadi.eus/directorio-bibliotecas-publicas-euskadi/web01-a2libzer/es/[kontsulta: 2020/11/26] [↩]
